
Mijn oma zei het al: “Wat u niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet”.
Je hoort het overal en al jaren: de menselijke maat moet terug. Bij de overheid, in de zorg, in het onderwijs. Maar niets blijkt zo moeilijk als het daadwerkelijk in de praktijk brengen ervan. De menselijke maat ontbrak bij het meisje uit Vlaardingen, de menselijke maat ontbreekt in de afhandeling van de Toeslagenaffaire, de menselijke maat ontbreekt bij mensen die in Groningen aardbevingsschade hebben ondervonden en zo kan ik nog wel even doorgaan.
Als het puntje eenmaal bij het paaltje komt, blijkt dat procedures, protocollen, beleid en geld de boventoon hebben gevoerd en blijven voeren. Ik zie met verbazing elke keer dezelfde patronen ontstaan.
De weg naar de hel is geplaveid met goede bedoelingen (oeps,… wat durf ik nu te zeggen)
Ik zie “beslissers”; mensen met macht, invloed én verantwoordelijkheid, one-size-fits-all beleid maken met de beste bedoelingen vanachter hun bureaus; ze delen de maatschappij in in overzichtelijke hokjes en stapelen de ene maatregel op de andere. De beste bedoelingen worden schadelijk als de effecten ervan meer kwaad dan goed doen.
Merken dat je goede bedoelingen schadelijke effecten hebben is moeilijk te verteren en uit een soort reflex gaan dan de oren dicht. Om vervolgens van elk individu dat hen vertelt dat hun beleid hen beschadigt, een incident te maken. Geen mens meer maar een incident.
Zo blijven schadelijke maatregelen jarenlang in stand. Waarbij de eerste verdedigingslinie is om bij het bekend worden van de omvang te zeggen dat het incidenten zijn en vervolgens daadkrachtig aan te kondigen dat de onderste steen boven moet komen. Om als het stof weer neergedaald is, vervolgens te verzanden in onderzoeken, wollige taal, onoprechte excuses en algemeenheden waar niemand tegen kan zijn.
Ik moet dan altijd denken aan de uitdrukking: “Ze dronken een glas, deden een plas en alles bleef zoals het was”.
Er gaat ook heel veel goed.
“Er gaat ook veel goed” is een zin die heel veel mensen niet meer kunnen horen, niet in de Toeslagenaffaire, niet in Groningen waar ze al jaren in huizen met scheuren zitten en niet in het verhaal van het meisje in Vlaardingen. Dat zijn namelijk geen incidenten maar gewone mensen die gewoon hun leven willen leiden. Die getraumatiseerd zijn en de scherven van hun leven proberen op te pakken. Die zich nog een keer vertrapt voelen en eigenlijk vooral erkenning van hun leed willen.
“Beslissers” weten zich daar eigenlijk geen raad mee.
“Wat maakt het zo moeilijk om medemenselijkheid als vanzelfsprekend onderdeel van contacten met overheid of andere instanties in te bouwen?”
Waar te beginnen vraag ik me steeds af.
- Op individueel niveau?
- Op organisatieniveau?
- Op maatschappelijk niveau?
En hoe dan?
Ik pretendeer niet dé oplossing te hebben, ik doe hier een poging vanuit mijn eigen ervaring en referentiekader. Laat ik starten bij ambulante hulpverlening; menselijke maat ontstaat wanneer er vertrouwen is. Vertrouwen ontstaat wanneer er geïnvesteerd wordt in professionele betrokkenheid, respectvolle bejegening en wederkerigheid.
Professionele betrokkenheid.
Het is je werk om met mensen te werken. Professionele betrokkenheid betekent voor mij:
- Afstemming op degene die hulp vraagt, maatwerk leveren.
- Eén contactpersoon gedurende de periode waarin hulp nodig is, zowel bij de overheid als bij aanbieders van hulp. En in de gevallen dat dat niet mogelijk is, helder communiceren en de hulpvrager serieus nemen.
- Aansluiten bij de mogelijkheden die er altijd zijn.
- Bewust omgaan met het feit dat je passant bent in het leven van mensen.
- Erkennen dat mensen binnen hun mogelijkheden al veel gedaan hebben voor ze vastliepen.
- Passende informatie verstrekken waarmee mensen zèlf keuzes kunnen maken.
- Bewust omgaan met eigen blinde vlekken, (voor)oordelen, aannames en invullingen.
Respectvolle bejegening:
Het is je werk om met mensen te werken. Respectvolle bejegening begint voor mij bij:
- Gelijkwaardigheid; we zijn allemaal mens en hebben allemaal op enig moment in ons leven hulp nodig.
- Het onderzoeken van de eigen intenties, voorafgaand aan het opstellen en uitvoeren van beleid.
- Terughoudendheid; de drang om alles te willen controleren afremmen en terughoudend te zijn bij het steeds complexer maken van systemen.
- Blijven bedenken hoe jij behandeld zou willen worden als jij je kwetsbaar voelt en schaamte- en schuldgevoelens hebt overwonnen om te erkennen dat jij hulp nodig hebt.
- Beseffen dat overnemen afhankelijkheid stimuleert. Mensen steunen in eigen regie maakt hen sterker en zekerder.
- Erkennen dat omstandigheden de oorzaak zijn voor het uitvallen van mensen en dat zij er binnen hun mogelijkheden alles aan gedaan hebben. Dat versterkt het gevoel van eigenwaarde. Te vaak wordt de “schuld” voor ellende gelegd bij individuen. Dit is niet reëel en niet helpend.
Wederkerigheid:
Het is je werk om met mensen te werken. Mensen zijn geen eenheidsworst en willen ook niet zo behandeld worden. Wederkerigheid houdt voor mij in dat je je bewust bent van jouw invloed op het leven van mensen.
- Jouw “nee” kan hele grote gevolgen hebben voor mensen die jouw hulp hebben durven vragen.
- Vraag jezelf af waar jouw nee op gebaseerd is en wees daar open en eerlijk over.
- Elke medewerker die een ander antwoord geeft dan de vorige de onzekerheid en het wantrouwen voeden bij mensen die toch al in de problemen zitten.
- Beoordeeld worden levert enorme stress op. Zeker als je jezelf toch al een mislukkeling vindt omdat het je maar niet lukt om te voldoen aan verwachtingen.
- Elke keer opnieuw je verhaal vertellen, eindeloos veel formulieren invullen en moeten toegeven afhankelijk te zijn van hulp is elke keer weer een enorme aanslag op het zelfvertrouwen en de eigenwaarde van mensen.
Tot slot:
Ook jij, als hulpverlener, ambtenaar, consulent of beleidsmaker komt op enig moment in je leven aan de andere kant van de tafel te zitten en dan zou het toch ongelofelijk naar zijn als jij er op dat moment achterkomt dat de manier waarop “wij” nu met mensen omgaan helemaal niet is zoals jij behandeld wilt worden.
Vanaf vandaag beginnen met het in praktijk brengen van “wat u niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet”, dát is de menselijke maat waar we naar op zoek zijn met zijn allen.
Karen Poot, Zorg Ondernemend Netwerk
Karen@zorgondernemendnetwerk.nl